Dalili za typhoid

Homa ya matumbo ni ugonjwa unaosababishwa na bakteria Salmonella Typhi ambaye huenezwa kupitia maji au chakula kilichochafuliwa na kinyesi cha mtu aliyeambukizwa. Homa ya matumbo ni tatizo kubwa la kiafya katika nchi zinazoendelea, hasa maeneo yenye usafi duni na upatikanaji mdogo wa maji safi. Bila matibabu sahihi, homa ya matumbo inaweza kuwa hatari kiasi cha kuhatarisha maisha.

Muda wa kuonekana kwa dalili za typhoid baada ya maambukizi

Dalili za homa ya matumbo hujitokeza kati ya siku 6 hadi 30 baada ya kuambukizwa Salmonella Typhi. Muda wa kuonekana kwa maambukizi hutetegemea kinga ya mwili wa mtu na kiwango cha maambukizi.

Dalili za typhoid

Dalili za typhoid zinaweza kuwa kali au za wastani, na kwa kawaida huendelea kukua hatua kwa hatua.

• Homa kali inayoongezeka taratibu (hadi 39-40°C)

• Maumivu ya kichwa

• Kuchoka na udhaifu wa mwili

• Kupoteza hamu ya kula

• Maumivu ya tumbo na kujaa gesi

• Kuharisha au kufunga choo (kwa watoto mara nyingi huharisha huku watu wazima wakifunga choo)

• Kutapika au kichefuchefu

• Vipele vidogo vyekundu kwenye ngozi (rose spots) katika baadhi ya wagonjwa

• Maumivu ya misuli na mwili mzima.

• Ikiwa homa ya matumbo haitatibiwa mapema, inaweza kusababisha matatizo makubwa kama kutoboka kwa utumbo (intestinal perforation), maambukizi kwenye damu (septicemia), na matatizo ya figo au moyo

  
  

Vipimo vya uchunguzi wa homa ya matumbo

Ili kuthibitisha homa ya matumbo, daktari anaweza kuagiza vipimo vifuatavyo:

Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye damu

Huangalia uwepo wa bakteria Salmonella Typhi kwenye damu

Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye kinyesi

Huangalia bakteria kwenye kinyesi cha mgonjwa

Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye mkojo

Baadhi ya wagonjwa huonyesha bakteria kwenye mkojo

Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye damu uboho

Njia sahihi zaidi ya kugundua Salmonella Typhi, hasa kwa wagonjwa waliotumia dawa kabla ya vipimo vingine

Kipimo widal

Kipimo cha zamani kinachotafuta kingamwili dhidi ya Salmonella Typhi, lakini si sahihi kwa sababu kinaweza kutoa majibu yasiyo sahihi.

Vigezo vya utambuzi wa typhoid

Daktari atathmini mambo yafuatayo kabla ya kuthibitisha kuwa mgonjwa ana homa ya matumbo:

• Historia ya kusafiri kwenye maeneo yenye maambukizi ya homa ya matumbo

• Dalili zinazoendelea kwa muda wa wiki moja au zaidi.

• Matokeo ya vipimo vya damu, kinyesi, au uboho yanayoonyesha uwepo wa Salmonella Typhi.

• Uwezekano wa kuwa na dalili zinazofanana na magonjwa mengine kama malaria, homa ya dengue, au TB.

Lini umwone daktari unapokuwa na dalili za typhoid?

Tafuta matibabu ya haraka ikiwa unapata

• Homa kali inayodumu kwa zaidi ya siku tano bila dalili ya kupungua

• Maumivu makali ya tumbo au dalili za kuvimba kwa tumbo

• Kutapika sana au kuharisha kupita kiasi hadi kupoteza maji mwilini

• Dalili za matatizo makubwa kama kuchanganyikiwa, upungufu wa damu, au kupungua kwa shinikizo la damu

Matibabu ya haraka yanaweza kuzuia madhara makubwa ya homa ya matumbo. Ikiwa unahitaji maelezo zaidi kuhusu tiba au chanjo ya kinga, naweza kusaidia!

Njia za kujikinga na maambukizi ya Typhoid

Kuzuia maambukizi ya homa ya matumbo kunahitaji usafi mzuri wa chakula, maji, na mazingira. Njia bora za kuzuia ugonjwa huu ni pamoja na:

Chanjo dhidi ya typhoid

Chanjo ya sindano (Vi polysaccharide) hutoa kinga kwa muda wa miaka 2 na inapendekezwa kwa wasafiri au watu wanaoishi maeneo yenye maambukizi makubwa

Chanjo hai ya kunywa ya (Ty21a) inatolewa kwa njia ya vidonge na hutoa kinga kwa miaka 5. Chanjo inapendekezwa kwa wasafiri wanaokwenda maeneo yenye maambukizi makubwa na watu wanaoishi kwenye maeneo yenye usafi duni wa maji na chakula na watoto wanaoishi katika maeneo hatarishi.

Kunywa maji safi na salama

• Tumia maji safi na yaliyochemshwa au kuchujwa

• Epuka maji ya bomba yasiyochemshwa au maji ya mito na visima visivyo salama

• Tumia maji ya chupa au ongeza dawa za kutibu maji kama chlorine au iodine kabla ya kunywa.

Usafi wa chakula na vinywaji

• Pika chakula vizuri hadi kiive kabisa

• Epuka kula chakula barabarani au kwenye mazingira machafu.

• Kula matunda yaliyooshwa vizuri au yaliyomenywa

• Epuka maziwa yasiyochemshwa au bidhaa za maziwa ambazo hazijahifadhiwa vizuri.

Usafi wa mikono na mazingira

Osha mikono kwa sabuni na maji safi baada ya kutumia choo na kabla ya kula, tumia vitakasa mikono ikiwa hakuna maji safi na hakikisha unasafisha choo na mazingira ya nyumbani mara kwa mara.

Kuepuka mgusano na Watu wenye maambukizi

Epuka kugusa choo, matapishi, au nguo za mgonjwa bila glavu.

Ikiwa unamhudumia mgonjwa wa homa ya matumbo, tumia vifaa vya kinga na osha mikono mara kwa mara.

Kutumia antibiotiki kwa walioambukizwa

• Wagonjwa wa homa ya matumbo wanapaswa kupata tiba ya mapema kwa kutumia antibiotiki kama ciprofloxacin au azithromycin ili kuzuia kuenea kwa bakteria.

• Watu waliobeba bakteria lakini hawana dalili wanapaswa kutibiwa ili kuzuia kueneza maambukizi kwa wengine.

Rejea za mada hii

1. Chattaway MA, et al. Salmonella nomenclature in the genomic era: a time for change. Sci Rep. 2021 Apr 05;11(1):7494.

2. Meiring JE, et al. Typhoid fever. Nat Rev Dis Primers. 2023 Dec 14;9(1):71

3. Carey ME, et al. Global Typhoid Genomics Consortium Group Authorship. Global diversity and antimicrobial resistance of typhoid fever pathogens: Insights from a meta-analysis of 13,000 Salmonella Typhi genomes. Elife. 2023 Sep 12;12

4. Khan M, et al. Understanding the Mechanism of Antimicrobial Resistance and Pathogenesis of Salmonella enterica Serovar Typhi. Microorganisms. 2022 Oct 11;10(10)

5. Moudgil KD, et al. Pathogenesis of typhoid fever. Indian J Pediatr. 1985 Jul-Aug;52(417):371-8.

6. Parry CM, et al. What Should We Be Recommending for the Treatment of Enteric Fever? Open Forum Infect Dis. 2023 May;10(Suppl 1):S26-S31

7. Wen SC, et al. Non-typhoidal Salmonella infections in children: Review of literature and recommendations for management. J Paediatr Child Health. 2017 Oct;53(10):936-941

8. GRAM Typhoid Collaborators. Estimating the subnational prevalence of antimicrobial resistant Salmonella enterica serovars Typhi and Paratyphi A infections in 75 endemic countries, 1990-2019: a modelling study. Lancet Glob Health. 2024 Mar;12(3):e406-e418

9. Shakoor S,et al. Better diagnostic tools needed to distinguish typhoid from other causes of acute febrile illness. Bull World Health Organ. 2023 Nov 01;101(11):683-683A

10. Marchello CS, et al. Complications and mortality of typhoid fever: A global systematic review and meta-analysis. J Infect. 2020 Dec;81(6):902-910

11. Kambire JL, et al. [Results after surgical management of ileal perforation due to typhoid fever, about 29 cases in Ouahigouya (Burkina Faso)]. Bull Soc Pathol Exot. 2017 Dec;110(5):298-299