Njia nzuri ya uzazi wa mpango kwa muda wa miaka 2

Swali la msingi

Daktari, mimi mi binti wa umri wa miaka 21, nimeolewa, sijawahi kuwa na mtoto wala kutumia uzazi wa mpango na sina mpango wa kupata mtoto hadi mwaka 2028, je ni njia gani ya uzazi wa mpango inanifaa?

Majibu

Asante kwa swali zuri sana. Kama wewe ni binti mwenye umri wa miaka 21, umeolewa, hujawahi kupata mtoto, hutumii njia yoyote ya uzazi wa mpango kwa sasa, na huna mpango wa kupata mtoto hadi mwaka 2028, basi unahitaji njia ya muda mrefu, ya kuaminika, salama na ambayo madhara yake huondoka mwilini haraka ikiwa utaiacha ili kupata mtoto. Hapa chini kuna orodha mbalimbali za wewe kuchagua kama zitakufaa;

Njia zinazokufaa ambazo si zahomoni

Njia hizi zitakupa nafasi ya kupata mimba haraka mara unapoacha kutumia uzazi wa mpango hapo baadaye, bila athari yoyote kubwa kwa uwezo wako wa kuzaa;

1. Kipandikizi cha shaba

Hii ni njia bora kwa wanawake wanaopenda kuwa na watoto baadaye, kwani haithiri uwezo wa kupata mimba pindi utakapochagua kuacha kutumia. Kipandikizi cha shaba ni salama, inatumika kwa muda mrefu, na inatoa ufanisi mkubwa bila kutumia homoni.

2. Kondomu

Kama njia ya kizuizi, vikondomu ni rahisi kutumia na havitumii homoni. Pia, vikondomu vinatoa kinga dhidi ya magonjwa ya zinaa. Ingawa inahitaji kujitolea kila wakati unaposhiriki tendo la ndoa, ni njia salama na inayoruhusu urahisi wa kuiacha.

Faida za kondomu;

• Huzuia mimba kwa ufanisi mkubwa (>99% ikiwa hutumika ipasavyo).

• Husaidia kupunguza maumivu ya hedhi na kurekebisha mzunguko wa hedhi.

• Hupunguza hatari ya saratani ya ovari na kizazi.

  
  

Changamoto:

• Lazima itumike kila siku bila kusahau.

• Huenda ikazua madhara madogo kama kichefuchefu, kuongezeka uzito au mabadiliko ya hisia.

• Hailindi dhidi ya magonjwa ya zinaa.

3. Njia ya kalenda(Fahamu mzunguko wako wa hedhi)

Hii inahusisha kufuatilia mzunguko wako wa hedhi kwa usahihi na kuepuka kufanya mapenzi wakati wa siku ambazo una hatari ya kupata mimba. Hii ni njia ya asili, ingawa inahitaji umakini mkubwa na usahihi, na inaweza kuwa na ufanisi mdogo kuliko njia nyingine.

Faida za kalenda

• Haina madhara ya kemikali/homoni.

• Hufundisha mwanamke kujua mwili wake.

• Inakubalika kidini na kitamaduni zaidi.

  
  

Changamoto:

• Inahitaji uelewa mzuri wa mzunguko wa hedhi.

• Si ya uhakika sana (ufanisi wa chini ikitumika vibaya).

• Haiwafai wanawake wenye mizunguko isiyo ya kawaida.

4. Kiwambo

Kiwambo ni njia ya uzazi wa mpango isiyo na homoni ambayo inahusisha kifaa kidogo cha mpira kinachowekwa kwenye uke ili kuzuia mbegu ya kiume kufika kwenye yai. Kiwambo hufanya kazi kwa kushikilia shingo ya uzazi na kuzuiya mbegu kuingia kwenye mji wa uzazi. Kiwambo hiki kinatumika pamoja na gel au krimu ya kuua mbegu (spermicidal gel) ili kuongeza ufanisi wake na huweza kufanya kazi kwa muda wa mwaka 1 hadi 2.

Faida za kiwambo ni hizi:

• Haina homoni, hivyo haina athari za homoni kwa mwili wako.

• Inatoa ufanisi mzuri ikiwa inatumika kwa usahihi, na inahitaji kuwekwa tu kabla ya tendo la ndoa.

• Kiwambo kinaweza kutumika tu wakati unakihitaji, na kinaondolewa wakati haukihitaji.

Hata hivyo, baadhi ya changamoto za matumizi yake ni:

• Inahitaji mwili kuzoeana nacho na umakini wa kuhakikisha kimewekwa vizuri.

• Si rahisi kutumika kila mara kwa wale wanaotaka njia rahisi zaidi au wale ambao hawawezi kuikumbuka kila wakati.

• Ufanisi wake unaweza kupungua ikiwa hakitumiki kwa usahihi, au ikiwa hakuna matumizi ya geli ya kuua manii.

Njia zinazokufaa zinazotumia homoni

Njia zifuatazo za kutumia homoni zinaweza kukusaidia, ingawa inaweza kuwa ngumu kupata ujauzito haraka baada ya kuacha kuzitumia(inaweza kuchukua miezi 3 hadi mwaka mzima bila kunasa ujauzito);

1.Kijiti cha uzazi wa mpango

Mfano wa kijiti/njiti ya uzazi wa mpango ni Implanon/Jadelle

Matumizi yake

• Hufungwa chini ya ngozi ya mkono.

• Hudumu kwa miaka 3 hadi 5.

• Haina athari kwa uzazi wa baadaye.

• Inafaa sana kwa wanawake ambao hawajazaa.

Faida za njiti ya uzazi wa mpango:

• Hudumu kwa miaka 3–5 bila haja ya kukumbuka kila siku.

• Ufanisi mkubwa sana (>99%).

• Faa kwa wanawake wanaonyonyesha.

  
  

Changamoto:

• Mabadiliko ya hedhi – damu kidogo, nyingi au kukosa hedhi.

• Woga wa kuwekwa au kutolewa kwa upasuaji mdogo.

• Hazilindi dhidi ya magonjwa ya zinaa.

  
  

2.Kitanzi cha homoni

Matumizi yake

• Kitanzi cha homoni (Mirena) (hudumu miaka 3–5).

• Kinawekwa ndani ya mfuko wa uzazi na daktari.

• Inafaa hata kwa wanawake ambao hawajawahi kuzaa, ila huwekwa kwa uangalifu.

Faida za kitanzi:

• Hudumu miaka 5 hadi 10 kutegemea aina.

• Hakihitaji kumbukumbu ya kila siku au kila mwezi.

• Baadhi hupunguza hedhi nyingi.

  
  

Changamoto:

• Woga wa kuwekwa ndani ya kizazi.

• Huenda kikaongeza hedhi na maumivu (hasa aina ya shaba).

• Hatari ndogo ya maambukizi ikiwa kinawekwa bila usafi.

  
  

3.Sindano ya kila mwezi au kila baada ya miezi 3

Matumizi yake

• Mfano: Depo-Provera ( ya kila miezi 3), Sayana Press.

• Inahitaji kurudi kliniki mara kwa mara.

• Inafaa kwa muda mfupi au wakati bado unajiandaa kuchukua njia ya muda mrefu zaidi.

Faida ya sindano:

• Hudumu kwa muda mrefu (wiki 8–12).

• Ni salama na zinafaa kwa wanawake wanaonyonyesha (aina ya DMPA).

• Zinapunguza hatari ya anemia kwa kupunguza hedhi nyingi.

Changamoto:

• Mabadiliko ya mzunguko wa hedhi (kutoona hedhi au hedhi isiyotabirika).

• Huweza kuchelewesha uwezo wa kupata mimba baada ya kuacha.

• Hazilindi dhidi ya magonjwa ya zinaa.

  
  

Njia zisizopendekezwa sana kwako kwa sasa

Njia hizi hazikufai sana kwa kuwa unaweza kupata ujauzito wakati unatumia kwa kutokuwa makini au kutokupa nafasi ya kupata ujauzito kirahisi mara unapoacha kuzitumia. Njia hizo ni;

• Vidonge vya mjira: Ingawa vinafaa, inahitaji umakini mkubwa wa kutumia kila siku.

• Kondomu peke yake: Hufaa kwa kuzuia magonjwa, lakini sio ya kuaminika kama njia ya kudumu.

• Njia za asili (kama kalenda): Zinahitaji nidhamu na si salama sana kwa mpango wa muda mrefu.

• Njia kijiti: Kwa baadhi ya watu huchelewa kupata ujauzito baada ya akuacha dawa.

• Sindano ya miezi mitatu au kila mwezi: Kwa baadhi ya watu huchelewa kupata ujauzito baada ya akuacha dawa.

• Njia ya kitanzi cha homoni: Kwa baadhi ya watu huchelewa kupata ujauzito baada ya akuacha dawa.

Ushauri wa Daktari

Kabla ya kuchagua njia, ni vyema umtembelee mtaalamu wa afya akufanyie tathmini ndogo ya kiafya na akupe ushauri kulingana na historia yako ya afya, mzunguko wako wa hedhi, na upendeleo wako binafsi.

Wapi utapata maelezo zaidi?

Unaweza kupata maelezo zaidi kuhusu uzazi wa mpango na njia zingine ambazo hazijaorodheshwa hgapa kwenye mada zinazofuata;

• Njia za uzazi wa mpango

• Uzazi wa mpango wa dharura

• Njia mbadala ya uzazi wa mpango mbali na P2

• Sindano ya uzazi wa mpango

Rejea za mada hii:

1. ULY Clinic. Uzazi wa mpango baada ya kujifungua. ULY Clinic; ​https://www.ulyclinic.com/vidokezo-vya-kiafya/uzazi-wa-mpango-baada-ya-kujifungua?.  Imechukuliwa 07.04.2025

2. ULY Clinic. Njia mbadala za kuzuia mimba mbali na P2. ULY Clinic; ​https://www.ulyclinic.com/majibu-ya-maswali/njia-mbadala-za-kuzuia-mimba-mbali-na-p2. Imechukuliwa 07.04.2025

3. ULY CLINIC. Post-coital contraception. Available from: https://www.ulyclinic.com/post-coital-contraception

4. New York Post. Birth control methods that raise heart attack, stroke risk revealed. https://nypost.com/2025/02/13/health/birth-control-methods-that-raise-heart-attack-stroke-risk-revealed. Imechukuliwa 07.04.2025

5. Brant A. Finding the right birth control option [video]. https://www.youtube.com/watch?v=C_wXgexatlo. Imechukuliwa 07.04.2025

6. World Health Organization (WHO). Family planning/contraception. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/family-planning-contraception

7. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Birth control methods. Available from: https://www.acog.org/womens-health/faqs/birth-control-methods. Imechukuliwa 07.04.2025

8. ULY CLINIC. Post-coital contraception. Available from: https://www.ulyclinic.com/post-coital-contraception

9. New York Post. Birth control methods that raise heart attack, stroke risk revealed. Available from: https://nypost.com/2025/02/13/health/birth-control-methods-that-raise-heart-attack-stroke-risk-revealed. Imechukuliwa 07.04.2025

10. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Contraception. Available from: https://www.cdc.gov/reproductivehealth/contraception/index.htm. Imechukuliwa 07.04.2025

11. Guttmacher Institute. Contraceptive use in the United States. Available from: https://www.guttmacher.org/fact-sheet/contraceptive-use-united-states

12. Brant A. Finding the right birth control option [video]. Available from: https://www.youtube.com/watch?v=C_wXgexatlo. Imechukuliwa 07.04.2025

13. Harris M, Schlabach D, Foulkes R, et al. The effects of hormonal contraception on mood and sexuality: A review of the literature. J Womens Health (Larchmt). 2019;28(1):25-32. doi:10.1089/jwh.2018.7273.

14. Fathalla MF. The evolution of contraceptive methods: Past, present, and future. Contraception. 2020;101(4):239-244. doi:10.1016/j.contraception.2019.12.009.

15. Sitruk-Ware R, Nath A, Singh A. Long-acting reversible contraception: A review of clinical options. J Obstet Gynaecol India. 2021;71(1):58-64. doi:10.1007/s13224-020-01397-w.

16. Speroff L, Darney P. Non-hormonal methods of contraception. Clinical Gynecology. 8th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2020.

17. Trussell J, Wynn L, Morrow B. Contraceptive efficacy of the copper intrauterine device. Contraception. 2007;75(6):470-472. doi:10.1016/j.contraception.2007.01.008.

18. Mills T, Bolland M, James L, et al. Effectiveness and safety of the copper intrauterine device for contraception: A systematic review. Cochrane Database Syst Rev. 2014;7:CD008255. doi:10.1002/14651858.CD008255.pub3.

19. Speroff L, Fritz MA. The IUD as a contraceptive method: Indications, benefits, and risks. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 2009;200(3):201-208. doi:10.1016/j.ajog.2008.12.053.

20. Intrauterine Contraception. The Lancet. 2016;388(10061): 1550-1557. doi:10.1016/S0140-6736(16)30386-1.

21. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Non-hormonal birth control methods. Available from: https://www.acog.org/womens-health/faqs/non-hormonal-birth-control-methods. Imechukuliwa 07.04.2025

22. Crosby RA, Pappas K, Hinkle K, et al. Condoms: How to use them for maximum protection and effectiveness. Sex Transm Dis. 2019;46(3): 189-194. doi:10.1097/OLQ.0000000000000937.

23. Crawford E, Tully A. Non-hormonal contraceptive methods: A review. Obstetrics & Gynecology Clinics of North America. 2020;47(2):271-282. doi:10.1016/j.ogc.2020.02.002.

24. World Health Organization (WHO). Barrier methods of contraception. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/barrier-methods-of-contraception. Imechukuliwa 07.04.2025

25. Miller E, O’Connell S, Ramesh S, et al. Effectiveness of non-hormonal methods of contraception: A review. BMJ Sexual & Reproductive Health. 2021;47(1):7-14. doi:10.1136/bmjsrh-2020-200702.