TB iliyolala
Swali la msingi
Habari daktari, naomba ushauri wako. Kuna siku nilienda kupima nikambiwa na TB iliyo lala (si ya kuambukiza). Sasa najiuliza nimeipataje na sijawahi kuishi na mgonjwa wa TB, hata nyumbani nilipotoka au hizi makemikali tunayotumia huenda ndiyo sababu au kufanya mapenzi ndiko kunachangia? Na kama ukienda kupima UKIMWI, je damu haiwezi kuonesha kama kuna tatizo au maradhi mengine? Maana nataka kujua nimeyapata wapi ili niwe na tahadhari. Kwa sababu sijawahi kuishi na mgonjwa mwenye maradhi haya na mimi nambiwa nimeambukizwa, lakini nikijiangalia siyo.
Siumwi na homa yoyote, na sina kawaida ya kwenda hospitali nikapima zaidi ya UKIMWI tu. Ila na tatizo la mafua (kamasi) kama nikila dagaa, mafuta yanayonukia sana au vumbi – ndiyo hunitokea mafua. Na hiyo ndiyo homa yangu tu, mengine sijawahi kuumwa.
Sasa hili limenishangaza sana, na nimejaribu kufuatilia nimeelewa ila swali langu pia – kama una TB unaweza kukaa nayo kwa muda mrefu bila ya kuleta athari yoyote au pale tu ukiambukizwa ndiyo inajitokeza?
Majibu
Pole sana kwa mshtuko na hofu hiyo, ni jambo linaloeleweka kabisa na ni vizuri kwamba unatafuta kuelewa zaidi ili uwe na utulivu wa moyo. Tuangalie swali lako kwa utaratibu:
TB isiyo ya kuambukiza ni nini?
Unaposema umeambiwa una TB isiyo ya kuambukiza ("latent TB infection" au TB iliyolala), ina maana kwamba:
Umeambukizwa na bakteria wa TB, lakini mwili wako umefanikiwa kuizuia isianze kusababisha ugonjwa.
Huwezi kumuambukiza mtu mwingine kwa sababu hutoi vimelea kwa njia ya hewa kama wale wenye TB ya wazi.
Huna dalili kama kikohozi cha muda mrefu, homa ya usiku, au jasho jingi usiku.
Huenda hii TB iliingia mwilini miaka mingi iliyopita, na hukujua.
Je, TB isiyo ya kuambukiza hupatikana vipi?
Inawezekana sana kuambukizwa TB hata bila kukaa karibu na mgonjwa:
Bakteria wa TB huweza kuingia mwilini hata kwa kuishi kwenye mazingira yenye vumbi lenye vijidudu au maeneo yenye hewa hafifu.
Katika nchi zenye idadi kubwa ya watu waliowahi kuugua TB (kama nchi nyingi za Afrika na Asia), ni rahisi zaidi kupata TB iliyolala.
Hata kazi za usafi au kutumia kemikali (kama ulivyosema kuhusu vumbi na sabuni) hazisababishi TB moja kwa moja, lakini zinaweza kuchangia kuleta dalili zinazofanana, kama kukohoa au muwasho, na zikaonekana kwenye vipimo kama TB inapotafutwa.
Je, TB iliyolala inaonekana kwenye vipimo vipi?
Kwa kawaida, TB iliyolala hutambuliwa kwa:
Vipimo vya damu (kipimo cha IGRA kama Quantiferon-TB Gold) – vinaonyesha kuwa mwili wako ulikutana na TB.
Kipimo cha ngozi (Kipimo cha ngozi cha Mantoux tuberculin) – sindano ndogo yenye protini safi za TB huchomwa chini ya ngozi, ambapo mwili utaitikia kwa kutengeneza uvimbe ulioinuka eneo hili endapo umeathiriwa na TB kabla.
X-ray ya kifua – mara nyingi huwa haionyeshi kitu ikiwa ni TB iliyolala. Msisitizo TB iliyolala haionekani kwenye vipimo vya UKIMWI au vipimo vya damu vya kawaida – lazima iwe ni kipimo cha TB mahsusi.
Je, inaweza kubaki mwilini bila madhara?
Ndiyo. TB iliyolala inaweza kubaki mwilini kwa miaka mingi bila mtu kupata matatizo yoyote, kama:
Kinga yako ya mwili ipo vizuri.
Hushiriki matumizi ya dawa zinazopunguza kinga (kama za UKIMWI au saratani).
Hupati maambukizi mengine makubwa.
Hata hivyo kama kinga ya mwili ikishuka, TB iliyolala inaweza "kuamka" na kuwa TB ya wazi (ya kuambukiza).
Kuhusu wasiwasi wako
Ulichofanya ni sahihi – kujiuliza na kufuatilia afya yako. Kwa majibu yako:
Huwezi kuambukizwa kwa kula dagaa, vumbi au kufanya mapenzi tu, TB inaambukizwa kwa njia ya hewa tu, kwa kukaa karibu na mgonjwa mwenye TB ya wazi kwa muda mrefu.
Vipimo vya UKIMWI haviwezi kukuambia kama una TB isipokuwa vipimo vya TB pekee.
Kama uko salama kiafya sasa, bila dalili yoyote, basi unaweza kuendelea na maisha ya kawaida ukiwa na uelewa kuwa una TB iliyolala na kuchukua tahadhari kwa maisha ya baadaye (kama kinga ikishuka, daktari atashauri uanze dawa za kuzuia TB).
Ushauri wa kuzingatia
Nenda hospitali kubwa ya serikali au ya binafsi na waombe waangalie vizuri vipimo vya TB ulivyofanyiwa (ikiwa walifanya IGRA au Mantoux).
Uliza kama unahitaji dawa ya kuzuia TB iliyolala (hutolewa kwa watu waliobainika kuwa na TB iliyolala ili wasiumwe baadaye).
Kama una mashaka bado, unaweza kurudia kipimo mahali pengine tofauti.
Rejea za mada hii:
World Health Organization. Global Tuberculosis Report 2023. Geneva: WHO; 2023.
Zumla A, George A, Sharma V, Herbert N, Oxley A, Oliver M. The WHO 2014 Global tuberculosis report—further to go. Lancet Glob Health. 2015;3(1):e10–2.
Furin J, Cox H, Pai M. Tuberculosis. Lancet. 2019;393(10181):1642–56.
Sharma SK, Mohan A. Extrapulmonary tuberculosis. Indian J Med Res. 2004;120(4):316–53.
Houben RM, Dodd PJ. The global burden of latent tuberculosis infection: a re-estimation using mathematical modelling. PLoS Med. 2016;13(10):e1002152.
Getahun H, Matteelli A, Abubakar I, Aziz MA, Baddeley A, Barreira D, et al. Management of latent Mycobacterium tuberculosis infection: WHO guidelines for low tuberculosis burden countries. Eur Respir J. 2015;46(6):1563–76.
Lönnroth K, Migliori GB, Abubakar I, D’Ambrosio L, de Vries G, Diel R, et al. Towards tuberculosis elimination: an action framework for low-incidence countries. Eur Respir J. 2015;45(4):928–52.
Yoon SH, Lee CT, Kim YW. Treatment of multidrug-resistant tuberculosis: challenges and future directions. Infect Chemother. 2016;48(1):1–7.
Lawn SD, Zumla AI. Tuberculosis. Lancet. 2011;378(9785):57–72.
Centers for Disease Control and Prevention. Latent Tuberculosis Infection: A Guide for Primary Health Care Providers. Atlanta: CDC; 2013.